Makalah Sor Singgih Basa Bali

PURWANING ATUR

          Om swastiastu,
Angayubagia aturang titiang majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa utawi Tuhan Yang Maha Esa, sangkaning sih lan pasuecan Ida, titiang miwah kelompok titiang  prasida muputang  makalah puniki. Asapunika taler majeng ring bapak dosen sane sampun ngicenin ajah-ajahan titiang, lan sawitra-sawitra PGSD makasami. 
Ring makalah puniki titiang jagi mahbahang materi  sane unteng ipun “Sor Singgih Basa Bali”. Basa bali punika silih sinunggil basa sane kanggen sarana mabebaosan majeng ring sameton bali. Mogi-mogi makalah punika prasida maguna ring para pengwaca.  
Lan nenten lali titiang nunas sinampura yening wenten sane nenten patut ring pikayunne sareng sami, puputan titiang antuk parama santih.
Om Santih, Santih, Santih, Om.  



Denpasar,      Oktober 2019

Pangawi,









DAGING MAKALAH
PURWANING ATUR..............................................................................................i
DAGING MAKALAH............................................................................................ii
SARGAH I PEMAHBAH........................................................................................1
1.1. Latar Belakang......................................................................................1
1.2. Rumusan Masalah.................................................................................1
1.3. Tetujon Penyuratan...............................................................................1
SARGAH II PEMAHBAH......................................................................................2
2.1 Perangan Sor Singgih Basa ...................................................................2
2.2 Sor Singgih Basa ..................................................................................2
SARGAH III PAMUPUT........................................................................................8
3.1 Kesimpulan............................................................................................8

DAFTAR PUSTAKA..............................................................................................9










SARGAH I
PANGAWIT
1.1.   Latar Belakang
Basa Baline sane mangge mangkin sampun marupa basa campuhan, inggih punika wed Bali kacampuhin antuk basa duranegara, minakadi basa Jawa, Sansekerta, Arab, Portugis, Tionghoa, Parsi, Tamil, Blanda, Inggris miwah sane lianan.
Basa Bali punika madue undag-undagan sane mawasta Sor singgih Basa. Nganutin buku laporan olih Tim Peneliti Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar tahun 1978/1979, istilah sor singgih Basa punika taler kawastanin Unda-usuk Basa. Irika kaunggahang basa Bali punika kapalih dados kalih soroh, inggih punika Basa Kasar miwah Alus.
Kawentenan undag-undagan basa punika ring Bali sasampun keni pengaruh saking Jawi utawi Hindu, majalaran saking kasta sane mawasta Catur Wangsa, inggih punika : Brahmana, Satria, Wesia miwah Sudra. Wangsa Sudra punika ring Bali lumbrah taler kebaosang Jaba. Saantukan soang-soang wangsa punika madue warna basa sane sampun kaanutang rikala mabebaosan punika awinan basa Baline kaucapang mewehan yening bandingang ring basa Indonesia.

1.2. Rumusan Masalah
Manut latar belakang ring ajeng rumusan masalahnyane inggih punika :
1. Napi perangan sor singgih basa?
2. Napi sujatian sor singgih basa punika ?

1.3. Tetujon Penyuratan
Ring rumusan masalah baduur tetujon penyuratan makalah puniki mangda panguwacen madue kawagedan mabebaosan basa Bali andap ke basa Bali alus, nyurat kruna sor singgih basa manut rasa basanyanne lan mabinayan basa Bali antuk sor singgih basa.


SARGAH II
PEMAHBAH

2.1.    PERANGAN SOR SINGGIH BASA
Ring majalah Widya Pustaka sane kamedalang olih Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar bulan mei 1984 ngunggahang mawarna-warni perangan sor singgih basa, sakadi ring sor puniki :
a) Kalih soroh
1. Basa Kasar
2. Basa Alus ( Kamus Bali-Indonesia, olih Panitia Penyusun Kamus Bali-Indonesia dan juga olih Tim Peneliti Sastra Unud Denpasar, dalam buku Unda Usuk Basa Bali, 1978/1979).
b) Tigang Soroh
1. Basa Kasar
2. Basa Madia
3. Basa Alus ( Bagus, 1975: 37: 1975:109)

Sane lianan :
1. Basa kasar
2. Basa Kapara/Ketah, lumbrah
3. Basa Alus (Simpen AB, Gst, Bgs, Sugriwa)

Sane lianan malih :
1. Basa Sor
2. Basa Madia
3. Basa Singgih ( Dinas Pengajaran daerah Propinsi Bali 1971:61)

c) Petang Soroh
1. Basa Kasar
2. Basa Andap
3. Basa Madia
4. Basa Alus ( Ida Bgs. Narayana, dalam Majalah Widya Pustaka, Maret 1984)

d) Limang Soroh
1. Basa Kasar
2. Basa Alus
3. Basa Singgih
4. Basa Ipun
5. Basa Madia ( J Kersten SVD, dalam Garis Besar Tata Bahasa Bali)

Yening selehin perangan undag-undagan sor singgih basa inucap ring ajeng pakantenannya mabina-binayan, sakewanten penerapanipun yening sampun mabebaosan pateh kemaon.
Ring sajeroning Malajah Widya Pustaka kaca 19-26 tahunn 1984 kebaosang istilah kepara punika tan anut (tidak cocok), santukan kepara madue arti lumbrah utawi ketah. Basa sane ketah mangge mangkin taler kabaosang ngrangkus rauhing basa alus.


2.2.   SOR SINGGIH BASA
Saantukan asapunika kaananipun, pangaptin titiang mangda sami-sami ngenen, istilah perangan basa punika kawaliang sakadi wedipun, inggih punika : Basa Sor rauhing Basa Singgih.

a. Basa Singgih
Basa singgih inggih punika basa sane kanggen nyungjungang ( menghormati) ri kala matur-matur majeng ring.
1. I Triwangsa.
2. Sang ngamong jagat
3. Atiti (tamiu) sane durung wauh (belum kenal)

b. Basa Sor
Basa sor inggih punika basa andap sane mangge mabebaosan marep ring :
1.  wangsa Andapan
2.  sesamen wangsa jaba
3.  pasawitran sane luket utawi ri kala maiyegan.
Peranganipun sane tegep sakadi ring sor puniki:
      1)      Basa Singgih
               a.       Basa Alus Singgih (a.si)
               b.      Basa Alus Sor (a.so)
               c.       Basa Alus Madia (a.ma)
               d.      Basa Alus Mider (a.mi)
     2)      Basa Sor
               a.       Basa Kesamen (b.s)
               b.      Basa Kasar (b.k)
Catetan : basa kasamen olih bapak Wy. Simpen AB. Kawastanin basa kapara.

1. Basa Singgih
a.    Basa Alus singgih
Basa alus singgih mangge ri tatkala matur-atur majeng ring wangsa sane tegehan utawi ring janma sane patut jungjungang/singgihang. Lengkara-lengkara sane kanggen mabebaosan punika marupa kruna-kruna sane kaanutang, upami :
Seda = mati, wafat.
Mantuk = mulih, pulang.
Ngandika = ngomong, bersabda.
Ngaksi = ningalin, melihat.
Mireng = madingehang, mendengar.
Ida = ia, beliau.
Wikan = dueg, pandai.
Parab = adan, nama.
Gria = umah, istana.
Ngrayunang = madaar, santap
b.      Basa Alus Sor

Basa alus sor mangge ngandapang raga ri kala matur-atur ring wangsa sane tegehan utawi sane patut singgihang. Kruna-kruna sane mangge matur-atur marupa kruna-kruna sane alus sor, upami:
Padem = mati, meninggal
Budal = mulih, pulang.
Matur = ngomong, berkata.
Ngatonang = ningalin, melihat.
Miragi = ningeh mendengar.
Ipun = ia dia
Tambet = belog, bodoh.
Wasta = adan, nama.
Pacanggahan = umah, rumah.
Nglungsur = madaar, makan.

c.       Basa alus madia

Basa alus madia marupa basa Bali alus sane warasanipun tengah-tengah, dados mangge marep ring wangsa tegehan, sesamen triwangsa miwah wangsa andapan sane patut jungjungang (hormati), upami :
Tiang, wit saking titiang (icang, saya)
Niki, wit saking puniki (ene,ini)
Ten, wit saking nenten (tusing, tidak)
Napi, wit saking punapi (apa, apa)
Ampun, wit saking sampun (suba, sudah)
Sira, wit saking sapasira (nyen, siapa)
Sirep (pules, tidur)
Margi ( jalan, mari)
Mriki ( mai, kemari)
Ajeng (daar, makan)
d.      Basa alus mider

Basa alus mider marupa basa alus sane ngiras kagunanipun ri kala mabebaosan marep ring wangsa sane tegehan utawi ring wangsa andapan sane patut junjungang, upami :
Rauh ( teke, datang)
Kanin ( matatu, luka)
Mamargi ( majalan, berjalan)
Lali (engsap, lupa)
Jinah (pipis, uang)
Gelis (enggal, cepat)
Raris ( lantas, lalu)
Ayam (siap, ayam)
Puput (pragat, selesai)
Alit (cerik, kecil)

2. Basa Sor

      a.       Basa kasamen/kapara
Kasamen kruna lingganipun saking sami, polih pangater ka rauhing pangiring an dados kasamian, kasandiang dados kasamen. Dados baca kasamen artinipun basa sor sane dados anggen sareng sami saha wirasanipun tan ja ngandapang, upami : cening mara teka?
Lengkara puniki sami-sami dados nganggen sajeroning mabebaosan. I triwangsa nganggen asapunika taler I Jaba dados nganggen. Upami :
a. Sasamen Jaba :

Ri kala mabebaosan marep ring paturu jaba sajeroning pagubungan.
I Bapa ngomong, Cening mara teke?
I Cening masaut, Icang mara teka Bapa?

b. I Triwangsa

Rikala mabebaosan marep ring Jaba.
Ida Pranda ngandika, “Cenik mara teka”?
I Cening matur,“Titiang wau Ratu Pranda”. (I Nengah Tinggen,Sor Singgih Basa Bali, 1986:1-5)





SARGAH III
PAMUPUT
3.1.   Kesimpulan
Alus sor singgih basa punika becik pisan tur ngulangunin , punika mawinan sepatutne kelestariang tur kaplajahin semangdane iraga sareng sinamian uning daging miwah pikenoh melajahin alus sor singgih basa.






DAFTAR PUSTAKA
I Nengah Tingen, Singaraja 1986, Sor Singgih Basa Bali. Istilah Indonesia-Bali
I Made Asa , Denpasar 1985,  Palajahan Sor - Singgih Basa Bali Jilid I
http://adhasa89.blogspot.com/2016/11/sor-singgih-basa-bali-puniki-madue-undg.html

Related Posts

There is no other posts in this category.

Posting Komentar

Subscribe Our Newsletter